De lange adem van Hanneke in dit leven is zacht ten einde gekomen. Zij blies niet haar laatste adem uit, ik kon het constateren, want ik was erbij, ik lag naast haar in de kamer. Haar adem ging over in de grote adem. Er was geen gevecht, geen laatste stokking – ze ging niet weg, ze ging mee.
Zo beleef ik het nu in deze tijd na de dood van Hanneke. Ik vermoed dat dit ertoe bijdraagt dat ik het gemis niet ervaar als een gat, een gaping, maar als de manier waarop ik haar nu liefheb en dankbaar ben. Haar liefheb en eer. Want het is niet alleen dankbaarheid, het is ook eerbied voor de weg die zij is gegaan, haar zuiverheid en moed.
Het was voltooid. Zij was klaar, voorlopig, en ik was klaar in zoverre dat ik mijn taak ten aanzien van haar had vervuld. Niet ten aanzien van mijzelf, want ik moet nog dat laatste afleggen, het laatste gaan door de smalte waar alles wordt losgelaten.
Hanneke zei hierover, het staat ook op (de achterkant van) de rouwkaart: Als ik ‘loslaat’ hoef ik niet bang te zijn dat iets essentieels verdwijnt: het essentiële ben ik zelf.
Ja, juffie. Zo eenvoudig is het, maar, en dat weet jij even goed als ik, eenvoudig is iets anders dan makkelijk. Ik heb het je zien doen de laatste weken toen de stormen betijden en al die ervaring die je had opgebouwd, al je yoga, uitmondde in stil zijn. Er was geen zingen meer, geen melodie, het enige ritme was je ademhaling en soms heel even een trillen dat door je heen ging.
Ik was erbij, ik waakte bij je zo stil als ik kon zijn, ik kon niets voor je doen dan getuige te zijn van jouw weg, jouw gaan. Ik besefte dat dit het was, altijd al, dat ik getuige was van jouw weg, zoals jij getuige was van mijn weg, en dat hierin, in het wederzijds getuige zijn zonder bemoeienis, onze liefde en werkzaamheid tot volle bloei was gekomen.
Al die tijd, hoe we ons ook noemden, man en vrouw, vrienden, geliefden, partners, collega’s, stonden we naast elkaar, zagen we elkaar en bogen we ons naar elkaar toe. Present, zeiden we. En in de presentie van de ander wisten we wat ons te doen stond.
Zij was mijn Atar. Het is een woord dat niet bestaat, zij maakte het een paar jaar geleden, toen zij nog net de woorden tot haar beschikking had. Zij zei het zoals ze de dingen zei, alsof het vanzelfsprekend zo was: ‘Ik ben jouw Atar.’ Ik begreep wat ze bedoelde. Het was anders dan partner en meer dan muze. Ik beaamde het.
Zij heeft meer dan 50 jaar naast mij gestaan, zwijgend, en daaromheen van alles zeggend, vol van meningen en overtuigingen, maar het was in het zwijgen, aan het zwijgen dat ik haar voorlas wat ik had geschreven, dat ik mij bewoog zoals ik mij alleen bij haar kon bewegen. In haar zwijgen werd ik de man die ik ben. In het zwijgen dat we elkaar gaven richtten onze persoonlijkheden zich naar het licht, stemden we ons ademend af op het onmetelijke.
Het is nu voorbij, haar zwijgend staan naast mij. Het is leeg, mijn Atar heeft haar taak volbracht, ik ben nu hier zonder haar presentie, maar het licht is onverduisterd.
Mensen vertellen mij herinneringen over haar. We lachen met elkaar. Het was zo’n leuk mens, zo rijk! Ikzelf herinner mij heel weinig en begrijp steeds minder van haar. In de liefde en dankbaarheid vouwt al het onaffe en het affe (zoals we het hebben gewild en niet hebben gewild) zich samen tot onbegrijpelijk kloppend zo zijn.
Zo hebben we haar ten grave gedragen. Het was voor mij vooral een feestelijk gebeuren.
Ik heb eerder meegemaakt dat mensen blijmoedig spraken over het verlies van een geliefde. Toen mijn leraar Reinoud overleed, schreef zijn vrouw: ‘In stralend lichtbeleven aan aardse vorm ontheven.’ Ik begreep dat niet, wist zelfs niet of ik het wel geloofde – veinsde ze niet, verdrong ze niet, kwam de klap misschien later? Ik had haar aan de telefoon en vroeg er voorzichtig naar, maar ze was niet extatisch, niet zweverig, het was een dichtbij beleven, en toch… Nu beleef ik het zelf.
Ik ben dankbaar, ik eer haar, het is voltooid, het is stil.
Op 29 maart kreeg ik je mail over het loslaten van Hanneke.
Op die dag kreeg ikzelf een boodschap over een kwaadaardige kanker.
Jouw bericht voegt veel toe.
Wilma Post
Arme Wilma, dat is schrikken. Ja, die aanzegging, in welke vorm dan ook, krijgen we allemaal. En het is te wensen dat we ook dan zonder afscherming, in toevertrouwen, onze weg als onze weg blijven zien. Fijn dat kennelijk Hanneke haar weg jou tot steun is. Dat is het ook voor mij. Liefs, Hans
Dag Hans,
Wat te zeggen als zwijgen alles zegt. De Garuda zweeft in stil ontmoeten. Voorbij zijn jaren maar niet de tijd. Er is geen strijd te winnen. Wat nooit begon blijft grenzeloos nabij.
Hans en Anne-Marie
Lieve Hans, ik heb niet veel woorden, ben vooral stil van binnen en aangeraakt door je schrijven over deze laatste fase van Hanneke in haar aardse bestaan.Ik wens je alle goeds met je dierbaren om je heen.Liefs
Lieve Hans, ik wil je graag mijn hartelijke deelneming betuigen nu Hanneke “door de smalte is gegaan”. Ik denk aan haar met respect en warmte en jou wens ik Gods zegen toe. Hartelijke groet, Wolter
Beste Hans
Ik ben in een soortgelijke situatie als jij en wordt al een tijdje enorm gesteund door alles wat je opschrijft. Zoveel is herkenbaar, andere dingen zijn een inspiratie voor me. Grote dank voor alles. Wens ik je sterkte? Heb je dat nodig? Ik wens je veel licht toe
..het essentiele ben ik zelf. Wat mooi, troostend ook.
Ik wens je alle goeds lieve Hans
Lieve Hanneke, elkaar uit het oog verloren, maar niet vergeten; je lichtheid, je helderheid, je eerlijkheid, je wijsheid, je liefde, je moed – dank je wel voor alles – voor mij was het een nieuw begin.
Alle goeds en sterkte voor jou, lieve Hans. Jullie waren voor mij
een nieuw begin; heel veel dank, heel veel dank!
Pauline Bonthuis
Hallo Hans,
Vandaag was ik bij mijn vriendin, Tineke van der Meiden. Ik keek in haar bibliotheek, zag je boek “de grote sprong”, ik vroeg haar of ik dat boek kon lenen.
Ik ken je omdat je retraites gaf in mijn woning aan de Helmlaan 20 in Haarlem, Ten tijde dat je je je huis kocht, lang geleden (zestiger jaren?).
Je boek pakt me, daarom heb ik je naam gegoocheld, las tot mijn schrik dat Hanneke recent is overleden. Juist vandaag had ik een gesprek met Tineke: “God bestaat niet, maar er bestaan wel mysteries”.
Hans ik condoleer je met je verlies, ik wens je sterkte in deze nieuwe fase in je leven.
Groet, Wout (Anutosh) van Varik
Lieve Hans, ik voel me diep geraakt en ontroerd, steeds weer. De puurheid en liefde die uit al je schrijven spreekt. Hanneke en jij zijn voor mij lichtende voorbeelden, vooral deze laatste jaren waarin jullie met elkaar deze weg tot het eindeloze einde hebben afgelegd.
In diepe dankbaarheid en mooie Paasdagen gewenst!
Marie jose
Zo mooi gezegd “haar adem ging over in de grote adem”. Ben zo dankbaar dat ik haar heb mee mogen maken. Wens je alle goeds toe Hans.
Lieve groet
Erica
Dag Hans, bedankt voor je ontroerende en aangrijpende getuigenis. Gecondoleerd en ik wens jou, de kinderen en alle dierbaren van Hanneke alle steun en troost bij het omgaan met dit verlies.
Beste Hans, gecondoleerd met het heengaan van jouw bijzondere vrouw. Ik heb haar mee mogen maken bij een energie-5daagse in 2003. Wat een sprankeling en levenslust had ze. Inspirerend. Sterkte met het gemis.
Zuiverheid
Licht
Liefde
Dank
Wat een intense woorden en beschreven einde van zo’n dierbare vrouw. Dat jouw verdere reis licht mag blijven
❤️
Zo dankbaar voor wat jullie deelden.
Beste Hans,
Gecondoleerd met het overlijden van Hanneke. Zoveel zorg en zoveel liefde, meer kon zij zich niet wensen.
Hartelijke groet,
Edo
Lieve Hans, als ik aan Hanneke denk komt er altijd een glimlach om mijn mond. Lief mens, pittig, vrouwelijk, scherp, open geest, zonder franje. Zoals zij was er maar 1. Jullie liefde en zorg voor elkaar blijft een mooi voorbeeld. Het ga je goed
Ook bij mij komen de herinneringen naar boven. Haar scherpzinnige opmerkingen die in één klap mijn inzicht veranderden. Het lachen samen en haar toewijding.
Dankjewel Hans dat je dit alles zo ruimhartig deelt. Ik voel me opgenomen.
Dankjewel dat je bestaat.
Amen Amen Amen
Dank voor het leven en de dood van Hanneke.
en dank voor jouw venster op haar zegentocht.
‘God is ons dubbel genadig’ in jullie.
Met een stil en dankbaar hart, in verwondering, geraakt door jullie liefde en zielsverwantschap over de dood heen. Hannekes essentie blijft, voorbij het hier of daar. Leef op de vleugels van verbondenheid.
Ik buig diep voor jullie beiden.
Dankjewel Hans dat je mij mee hebt genomen in jullie verhaal.
Een intiem verhaal van jullie liefde. Een mooie nabijheid en vooral het verhaal van lodlaten. Dat ik zo dichtbij mocht komen.
Hans heel sterkte
Lieve Hans,
Na vele jaren geen contact, nu mijn innige deelneming bij het overgaan van Hanneke.Ik dank je zeer voor jouw blog en voel me dankbaar en inderdaad eerbiedig al bij het lezen van jouw rijke en wonderschone relaas van het afscheid.Hans, het ga je goed alleen en met alle mensen om je heen,liefs
Maria
Wat een roerende ode aan het leven, de liefde en jouw Atar. Dankzij haar “Geest en Drift” vond ik het ITIP en mijn pad naar wat waar is. Daarvoor ben ik haar diep dankbaar. Met overstromend hart heb ik meegelezen en meegevoeld. Wens je veel licht, zachts en liefs!
❤️
Lieve Hans,
Via Juweelmail en een bericht in Trouw van het ITIP vernam ik het overlijden van Hanneke. Liefde overwint dus alles, als je zo lang voor haar hebt kunnen zorgen en je nu zo dankbaar en verrijkt voelt.
Hanneke heb ik minder goed gekend dan jou. Daaraan heb ik heel goeie herinneringen. Ik wens je omringd door vele lichtdragers!
Beste Hans, ik heb via je blogde lange weg gevolgd die je hebt afgelegd en waarvan je ontroerende getuigenissen hebt gedeeld met je lezers. Van harte gecondoleerd. Rob Cassuto
Dank voor het delen Hans jij en je liefde voor Hanneke, jullie liefde voor elkaar zijn inspirerend en leven voort
Mariska
Hoewel ik jullie beiden persoonlijk niet ken ben ik tot tranen toe geroerd. Het voelt zo dichtbij.
Dank je wel voor het delen en Hans ik wil je alles wensen wat je nodig hebt.
Van hárte dank voor jouw delen en voor wat jullie beiden in en aan het Leven gegeven hebben… voor mij en velen met mij een geschénk!
Dank je wel Hans voor deze mooie teksten die je mij stuurde.
De herinnering aan haar blijft nu over en ze zijn er om te koesteren
Op deze Goede Vrijdag, luisterend naar de Mattheus Passion lees ik jouw afscheidsbericht over mijn leraar Hanneke nogmaals.
En dan ook nog jarig.
Zo mooi en ook zo weemoedig.
Blijf heel, lieve Hans❤️
Vol respect gelezen, al lezend leren van jullie liefde en licht voor elkaar voor de ander. Bedankt voor het delen en de inzichten
❤️
Beste Hans,
Ieder blog ben ik weer tot trsnen geroerd, zo ook nu weer. De prachtige woorden verbreden mijn perspectief op de dood en geven verdieping aan de beleving. Dank daarvoor. Veel sterkte voor u en de familie. Ik hoop dat jullie steun aan elkaar hebben en ieders eigen beleving er mag zijn op dezelfde manier als het grote respect dst spreekt uit uw beschrijvingen van Hanneke.
Ach..hier een traan aan de eettafel. Dankjewel voor de zo mooie woorden❤️
DankjewelHans voor de oprechte deelname die je ons gegeven hebt…
Jobi
Beste Hans,
We kennen elkaar niet persoonlijk, maar al jaren volg ik jullie via jullie boeken en blogs. Jouw woorden bij het heengaan van Hanneke raken me diep. Ik ben er stil van. Heel veel sterkte wens ik je.
Het begrip ‘Atar’ stamt uit de Zoroastrische traditie. Komt ook voor sufi traditie (Gathas). Zie: Wikipedia.
Als Hanneke zegt dat je jouw Atar is, zou dat kunnen betekenen dat ze beseft dat je jou met haar vurige temperament en eigenzinnigheid uit-zuivert.
Dank je wel voor je open-hartige blogs die voor mij een bron van troost en inspiratie zijn in de dagelijkse omgang met mijn vrouw die de ziekte van Alzheimer heeft. “Zij gaat niet weg, maar gaat mee….”.
Wat mooi!
Lieve Hans,
Wat weet je het weer prachtig te verwoorden.
Het raakt mij diep, het liefdevolle ontroerd mij.
In dankbaarheid denk ik terug aan de lessen die ik van Hanneke en jou geleerd heb.
Veel warmte en licht toegewenst!
Dag Hans en kinderen
Eenvoudig is niet hetzelfde als gemakkelijk…wat een treffende constatering..zo herkenbaar in wat ik met een dierbare die zo sterk al in het vertrouwen naar Gods licht leefde heb ervaren.Wat een kostbaarheid leefde ze voor. Dat mag inderdaad gevoerd worden. Hartelijke groet Ceciel
Heel en prachtig.
Heel veel liefs,
Ben.
Geraakt.
Ontroerend mooie woorden Hans, sterkte en al het goede toegewenst.
Anton.
Dag Hans, wat beschrijf je dit weer mooi maar laat ook zo jullie beleving voelen. Ja het is volbracht en mooi dat je zo bij haar was. hartelijke groet Lida
Wat ontroerend verwoord.
Veel sterkte en liefs voor U en Uw dierbaren.
Het leven vieren, ook als het leven op aarde ten einde is. Een feestelijk gebeuren. Ik denk dat dit de bedoeling is. Zelfs als er momenten van gemis zijn. Dat gun ik iedereen. Dank je wel dat je dit wederom zo helder verwoord heb. Veel liefs.
Hans,
Ik wens jou en je familie heel veel sterkte en zal nog vaak aan jou geliefde Hanneke terugdenken als een inspirerende bron van vertrouwen, vooral in moeilijke tijden.
Lieve Hans,
Ik ken je niet, ben geraakt door je blogs van de afgelopen tijd. En dan hier in het bijzonder: ”In haar zwijgen werd ik de man die ik ben. In het zwijgen dat we elkaar gaven richtten onze persoonlijkheden zich naar het licht, stemden we ons ademend af op het onmetelijke’.
Wens je alle liefde en wijsheid, met haar presentie in het stralende licht.
‘Ontroerend mooi’
Dag lieve Hans,
Dank voor je woorden die zo doordrenkt zijn van liefde, hoop en wijsheid. Gelouterde woorden vol van het meebewegen in wat het leven brengt. Het ritme van het leven dat, zacht en stevig, leven en dood ademt tot in de oneindigheid. Als een eb en vloed waar we op mee mogen drijven.
Gecondoleerd, vanzelfsprekend, maar ook gefeliciteerd met wat dit brengt en wat je daarvan met ons, lezers, kunt delen.
Hartelijke groet,
Nina Elshof
zo mooi