Het is een tijd van herijking. Ik ben na de dood van Hanneke op een zachtmoedige wijze gesloopt en vertimmerd. Ik ben heel moe geweest, moe van de jaren van eenpuntige gerichtheid en gewoon ook van het harde werken. Ik heb de deuren gesloten, ben naar binnen gekeerd, en nu, dit jaar nadat Pasen en Pinksteren hun beslag hebben gevonden, blijkt het huis weer ontsloten te zijn. Ik heb de sloten niet horen knarsen maar de deuren staan wijd open.
Ik zie in toenemende verwondering de kleuren als nieuw, hoor de vogels buiten als nooit tevoren en de woorden rijzen weer in mij op. Het is een wonder, ik hield er geen rekening meer mee, een heel stil, heel rustig zich ontvouwend wonder.
Ik heb net het boek met Dick Verstegen afgerond. De ondertitel is Het wonder in het alledaagse – dat sluit dus goed aan. Het komt dit najaar uit. Terwijl ik de laatste hand legde aan mijn deel van het boek, kreeg ik het verzoek van een uitgever of ik een boek wilde schrijven over ‘verlies, afscheid en schoonheid’. Dat was en is recht in de roos. Ik ben mij er nu op aan het bezinnen. Ik schrijf nog niet, ik maak aantekeningen, loop rond, nadenkend, in mijzelf schrijvend. En terwijl ik zo bezig ben, merk ik dat de woorden zijn veranderd. Ik kijk anders uit mijn ogen en ik benoem ook wat ik zie anders. Er heeft ongemerkt een verschuiving plaatsgevonden. Ik merk het ook in mijn dromen, ik sta in open landschappen en de dieren zijn dichtbij.
De afgelopen weken heb ik korte stukjes geschreven over thema’s die mij al lang bezighouden en die ik nu toch eens op een andere manier wilde beschrijven. De A4’tjes stapelen zich op naast mijn computer. Gisteren dacht ik: ‘Dat zijn geen aanlopen, het zijn stukjes op zichzelf, die kan ik goed gebruiken voor mijn blog.’ Vandaag ben ik ermee aan de gang gegaan en hier is het eerste resultaat: een stuk over geloof en geloven, hoe ik mij daarvan heb afgewend en wat het nu voor mij betekent. Ik hoop dat het je aanspreekt.
*
Wanneer iemand mij vraagt: ‘Ben jij gelovig?’, aarzel ik. Geloven is voor mij meer toevertrouwen dan weten en ik leg dit intieme gebeuren liever niet vast in omlijnde begrippen. Natuurlijk geloof ik van alles, maar ik neem hetgeen ik geloof meestal met een korreltje zout, terwijl ik het geloven zelf als heel intiem ervaar. Eigenlijk, denk ik nu, ben ik niet zozeer gelovig als wel gelovend.
Ik heb lang gedacht dat geloven hetzelfde was als ergens in geloven. In een God, in een hiernamaals, in de goedheid (of de slechtheid) van de mens. En dat geloven dus iets was dat je kon benoemen, omschrijven en in een discussie kon verdedigen. Maar hoe ouder ik word, hoe meer zeker ik weet dat ik gelovend ben en hoe minder zeker ik ben van hetgeen ik geloof.
Ik ben gaan beseffen dat geloven helemaal niet hoeft te beginnen met iets geloven. maar dat het een staat van zijn is die grenst aan verwondering. Het is meer een aanvoelen dan een weten. Een vertrouwen dat niet uitgaat van een vooronderstelling maar dat ontdekkend ontvankelijk is.
Tot voor kort had ik moeite met het woord ‘geloof’. Het riep beelden op van religieuze systemen, van exclusiviteit en zekerheden. En zeker ook van gelijk hebben. Dat alles stond me hevig tegen. Ik was een kruisvaarder tegen het geloof, ieder geloof. Ik zeg nu: ik ijverde voor het niet-geloven en dat was eigenlijk net zozeer een geloofszekerheid.
Ik wilde niet geloven wat mij werd verteld. Ik wilde zelf zien. Zelf ervaren. Geen tweedehands waarheid. En dus gaf ik de voorkeur aan woorden als ‘besef’, ‘inzicht’, ‘bewustzijn’. Maar ook die woorden kunnen verharden, vastvriezen tot zekerheden. Het zit niet in het woord, het is de menselijke neiging om beleving te laten stollen tot hanteerbare brokjes die je op je eigen tijd tot je kunt nemen.
Het geloven dat niet gebonden is aan een bepaalde vorm, is niet een overtuiging maar een beweging. Het is meer een luisteren dan een spreken. Een zoeken en luisteren naar een grondtoon en daarop resoneren.
Wanneer ik resoneer op wat ik de grondtoon noem, verandert alles. Ik treed een andere wereld in. Er is stil weten. Stil, omdat het geen bewijskracht heeft en meer een hand biedt dan een richtlijn.
In het zo aanwezig zijn ervaar ik dat ik word gedragen. Dat wil niet zeggen dat ik in mijn richting word gedragen. Het wil met andere woorden niet zeggen dat het goed komt met mij als persoon, dat mijn behoeften bevredigd worden en dat ik geen pijn hoef te lijden. Die garantie is er niet. Daar gaat het zelfs niet om. Waar het om gaat is dat ik, hoe het ook met mij is, word gedragen en dat mij worteling wordt geboden. Ook als het in persoonlijke zin met mij misgaat. Ook als ik ziek ben. Of in de rouw. Of als ik er geen gat in zie. Als ik mij toewend blijkt er dragende grond te zijn in het grondeloze.
Deze grond in het grondeloze zou je ‘God’ kunnen noemen. Het is een van de woorden, een van de namen voor het Onmetelijke. Ik heb tegen de woorden geen enkel bezwaar. Ik ken het woord ‘God’ uit mijn jeugd. Het is niet een woord van mijn hoofd, het is een woord van mijn hart. Voorbij de begrippen dus. Daar heb ik geluk mee, want veel mensen die in hun jeugd zijn gestempeld met geloofszekerheden worstelen met de woorden. Ik heb het geluk gehad dat ik ouders had die mij liever verhalen vertelden dan dogma’s. Deze worsteling is mij in ieder geval bespaard gebleven.
Maar belangrijker dan de woorden vind ik de beleving dat ik gezien, doorzien en gedragen word in het gebeuren van ruimte en tijd. Zo ben ik opgenomen in een eenheid, een veld, een liefde, een licht. Ik kan niet overzien wat het is, ik kan het niet in mijn systeem onderbrengen. En toch is het er, ervaar ik steeds weer. Het is er als ik mij toewend. Als ik stil word. Als ik mijn persoonlijke controle loslaat. Dit loslaten en toewenden noem ik geloven.
Geloof zonder zekerheid is geloven zonder houvast. Het is lopen op water, zonder garantie dat het zal dragen. Het is het wagen van een sprong zonder te weten waar je zult landen. En toch spring je. Niet omdat je zeker weet dat het goed is, maar omdat er een ‘ja’ in je is. Omdat je tussen alle gedachten door weet: dit is het.
Het is als ademen. Je hebt het niet in de hand, maar het is er. En als je het probeert vast te houden, stik je. Je zult los moeten laten. En erop vertrouwen dat de volgende adem komt. Loslaten, toevertrouwen. Niet één keer – steeds weer.
Ik gebruik de woorden om te spreken, om te communiceren, misschien om een lichtje aan te steken. Ik gebruik de woorden niet om een huis van zekerheid te bouwen. Die tijd is voorbij. Daarom ook is mijn geloof geen overtuiging. Het is een openheid. Een bereidheid. Geen bezit, maar een aanraking. Geen zekerheid, maar een buigen voor wat zich aandient.
Buigend mij toewenden.
*
Er zijn weer twee nieuwe podcasts van Roel van Duijn en mij. Podcast 7 heeft als titel: Liefdesverdriet brengt samen. Podcast 8 heet Het verschil. Je kunt ze hier beluisteren.
Beste Hans
Wat een mooie overpeinzende inzichten. Ik had laatst ook over geloven nagedacht en toen iemand mij vroeg of ik geloofde kwam spontaan mijn antwoord dat ik loof. Lofen is verwonderend danken voor alles wat is.
Dus zo mooi dat ik jouw gedachten daarover tegen kwam hier op het worled wide web.
Dank je
Dank je wel Hans. Heel fijn.
Prachtig Hans,zo precies en helder beschreven, en er alleen maar een diep gevoeld “ja” in mij weerklinkt.
Beste Hans, de avond dat ik je bovenstaande ‘Korte Weg’ las, vond ik wonder boven wonder een heel oud krantenknipsel (ik ‘geloof’ eigenlijk niet in toeval!). Ik vond het tussen de papieren van mijn onlangs overleden lieve Rob (Cassuto). Het krantenknipsel (met leuke portrettekeningen van jullie!) kondigt de ‘Hekgroep’ aan. Initiatief van : Dic Verstegen, Hans Korteweg en Rob Cassuto. Misschien waren jullie rond de 20 jaar? Er staat: ‘Binnenkort verschijnt een nieuw blad: Hek. De redaktie wordt gevormd door de Hekgroep’. ‘Dit blad beoogt publikatieruimte aan jongeren te geven’ etc. En ook nog: ‘geen politieke, sociale of religieuze gerichtheid’. Volgens mij schreven jullie zelf gedichten. Jullie zijn dus alledrie blijven schrijven, ieder vanuit zijn eigen invalshoek.
Rob heeft wat het schrijven betreft een lange ontwikkeling doorgemaakt van theaterstukken tot de laatste twintig jaar, boeken en columns over de Joodse religie en wijsheid. Hartelijke groet van Minke
Lieve Hans,
Lief omdat jij de liefde zelf uitstraalt.
Ik zag gister de verwondering en dit was mijn eerste kennismaking met jou.
De zorgvuldigheid en prachtige woorden waarmee jij je kan uitdrukken , hebben diepe indruk op mij gemaakt.
Ik lees je langzame opengaan weer en je prachtige blog.
Jouw stukjes op zich zal al een prachtig boek zijn.
Ik voel je woorden helemaal en hoop ooit kennis te maken.
Ik wil ook graag mijn verhaal delen maar mis deze fijngevoeligheid in taal. Hoop dit toch ooit te doen en jouw wezen maakt het des te belangrijker om te delen.
Ik stuurde gelijk een vriendin de uitzending door.
Haar moeder heeft Alzheimer.
Ze is ook enorm geraakt door alles wat je zei en begreep ook dat echte liefde mogelijk is.
Sterkte en geniet van al het moois van binnen en buiten, in liefde, Joos
Is mogelijk
Beste Hans,
Ik kon helaas het programma gisteren van de Verwondering niet afkijken. Op dit moment kan ik deze dingen niet aan. Ik was toch benieuwd naar jou zelf als persoon. Ik was meteen geroerd door de wijze waarop je over Hanneke, je geliefde, sprak en waartoe jij in staat was om haar bij te staan.
Jouw tekst die ik net heb gelezen brengt enorm veel herkenning over mijn eigen ervaring met geloven. Het feit dat jij de juiste woorden gebruikt helpt mij en sterkt mij. Dank je wel. Ik kijk er naar uit om kennis te nemen van je podcast.
Ik wens je veel liefdevolle ervaringen toe.
Beste Hans,
Ik heb vandaag de aflevering van De Verwondering gezien met jou bij Annemiek.
Het heeft me zoveel moed gegeven om met de situatie met mijn broer om te gaan. Hij heeft dementie en eerder psychoses gehad. Ik ben de enige mantelzorger en het voelt vaak zwaar. Gelukkig had ik al inzichten over dementie door Hans Stolp en Marieke de Vrij. Maar vanmorgen, wat je zei kwam zo bij me binnen als troost, moeilijk de juiste woorden te vinden. Dank daarvoor en ik kijk uit naar je boek.
Met hartelijke groet, Joke
Ik zag vandaag de herhaling van “de verwondering” Beseffend dat ik deze aflevering eerder had gezien, verwonderde het mij dat het mij deze keer nog zoveel meer aansprak. Wellicht omdat mij kortelings ook door een POH werd gezegd: vertrouw maar, laat maar los.
Ja, zei ik, dat is het, en het was of er een knop omging, en ik liet het los. Wonderlijk wat dat met je doet. En je hebt het zo treffend verwoord. Dankjewel, dat je het mij zo duidelijk hebt gemaakt allemaal.
Dank je, Roele, en dat sluit weer bij mij nu aan, want ik ben een boek aan het schrijven over vertrouwen en loslaten – een boek waarvoor ik zelf moet loslaten wat ik weet en wat klaarligt. Hartelijke groet, Hans
In de context van mijn eigen omstandigheden schreef ik laatst een gedichtje dat sindsdien behulpzaam voor me is. Ik deel het graag.
Benieuwd naar je boek Hans. Eens temeer na recent je podcast met Roel van Duyn beluisterd te hebben.
IN HET VOORBIJGAAN
wil je weten wat ik vind
wat ik voel of denk, of
wat jij zou moeten of mogen
Vraag me gisteren
vraag me morgen
Maar vraag me niet vandaag
nu alles voorbijkomt,
om eenvoudig gezien te worden
Gerard
Wat mooi… wat fijn dat de deuren weer wijd open staan. Heerlijk
Je brengt onder woorden waartegen ik me verzette, maar wat enige tijd levend aan worden is. Het gaat over dat geloven. Dank je
Wat mooi en treffend verwoord Hans, Ja, er ís een dragende kracht. Wonderlijk. Ondanks of juist in rouw en verdriet ervaar ik die.
Ik hoef erniets voor te doen…Het ís er .
de woorden van mijn geliefde zenleraar Ton Lathouwers schieten me te binnen:” Je kunt er niet uitvallen”.
Dat we ons er steeds meer voor mogen openen wens ik ons.
Jouw woorden helpen daarbij.Dankjewel.
Wat fijn Hans, om dit (en daarmee jou) opnieuw tegen te mogen komen. Dankjewel voor je trefzekere en fijngevoelige woorden.
Je weet ze voor mij altijd sterk te laten resoneren, zoals ook nu weer, met mijn eigen indrukken en gewaarwordingen. Dat stemt mij dankbaar. Net als in de tijd van het Pad, of bij het ITIP, je boeken lezend, je gesprek in het programma De Verwondering terugkijkend.
Steeds allemaal gevonden op mijn eigen weg, niet bewust, maar klaarblijkelijk onwetend gezocht.
Dus blij verrast en ontroerd je vandaag weer te ontmoeten, benieuwd naar wat het mag brengen.
Me meteen ingeschreven voor meldingen over nieuwe woorden van jou. Ik zie er naar uit.
liefs, Gerard
Ach Hans, wat is het toch ontzettend fijn dat je zo mooi ‘het beleven’ voor mij weet te verwoorden. Dank!
shraddah….. wat heb je dat mooi beschreven. Voor mij is dit de betekenis van shraddah
Onroerend mooi. Dank!
Geloven als uitnodiging om steeds los te laten, omdat je je gedragen voelt. Dank je wel, Hans.
Glashelder, schitterend en universeel.
En ja, wat is het een zegen als je als kind niet in aanraking met geloofszekere woorden bent geweest, dat voel ik ook zo.
Goed onderwerp! Heb het altijd een vreselijk vraag gevonden, of je gelooft. Alsof je in het kort even het leven wilt uitleggen. Ik denk (ook) dat het over momenten gaat waarin een diep ervaren je overkomt en je voor altijd anders achterlaat.
Lieve Hans, jaloezie ken ik eigenlijk niet echt maar wanneer jij nu zó duidelijk en haarscherp de woorden weet te vinden waarin ik mij voor 100% kan herkennen dan ben ik wel een klein beetje jaloers. Dank je zeer.
Beste Hans,
Jij probeert te verwoorden wat ik ergens in mijn onderbewuste ook denk, maar niet in goed geformuleerse zinnen kan uiten. Ik het gedenkboekje dat ik schreef om uit te delen bij de uitvaart van mijn Joke die 26 maart j.l. overleed na een lijdenswg van 11jaar. In dit boekke dat ik jou in digitale vorm toezond staat ook een verhaaltje met de titel” Geloven”. In het kort en in eenvousige taal komt dit verhaaltje dicht bij deze blog van jou. Je collega Peter
Heel mooi en precies gezegd Hans. Dankjewel.
Heel mooi, herkenbaar en invoelbaar verwoord Hans. Dank!
Heel mooi beschreven, eerst de verschuiven en later over geloven en gedragen worden.
Ik voel me gedragen door je woorden Hans,in contact met de grond van mijn bestaan.
Dag Klaus, toevallig tref ik je hier.
Wat fijn om je bericht te lezen. Het herinnert me aan je performance waar ik bij mocht zijn, waarin je de kleding van Carla de lucht in wierp. Destijds diep geraakt door jouw expressie van verdriet en rouw rond het lijden en afscheid van Carla. Het heeft me ongetwijfeld geholpen bij mijn eigen proces rond het afscheid van de fysieke aanwezigheid van Jeanneke, inmiddels 3 jaar geleden.
(Jeanneke en ik kenden jullie vanuit de regio-groep van het Pad in Den Haag en maakten mee hoe kort maar jullie dochter bij jullie mocht blijven en hoe kort erna Carla haar volgde -zo hebben wij dat destijds beleefd)
veel liefs
Precies dit, Hans. Precies dit!
Heel mooi verwoord, Hans, recht uit het hart.
Ik kan ieder woord be-amen!
Ja, mooi Hans. Dankjewel.