Geloof en geloven

Het is een tijd van herijking. Ik ben na de dood van Hanneke op een zachtmoedige wijze gesloopt en vertimmerd. Ik ben heel moe geweest, moe van de jaren van eenpuntige gerichtheid en gewoon ook van het harde werken. Ik heb de deuren gesloten, ben naar binnen gekeerd, en nu, dit jaar nadat Pasen en Pinksteren hun beslag hebben gevonden, blijkt het huis weer ontsloten te zijn. Ik heb de sloten niet horen knarsen maar de deuren staan wijd open.
Ik zie in toenemende verwondering de kleuren als nieuw, hoor de vogels buiten als nooit tevoren en de woorden rijzen weer in mij op. Het is een wonder, ik hield er geen rekening meer mee, een heel stil, heel rustig zich ontvouwend wonder.
Ik heb net het boek met Dick Verstegen afgerond. De ondertitel is Het wonder in het alledaagse – dat sluit dus goed aan. Het komt dit najaar uit. Terwijl ik de laatste hand legde aan mijn deel van het boek, kreeg ik het verzoek van een uitgever of ik een boek wilde schrijven over ‘verlies, afscheid en schoonheid’. Dat was en is recht in de roos. Ik ben mij er nu op aan het bezinnen. Ik schrijf nog niet, ik maak aantekeningen, loop rond, nadenkend, in mijzelf schrijvend. En terwijl ik zo bezig ben, merk ik dat de woorden zijn veranderd. Ik kijk anders uit mijn ogen en ik benoem ook wat ik zie anders. Er heeft ongemerkt een verschuiving plaatsgevonden. Ik merk het ook in mijn dromen, ik sta in open landschappen en de dieren zijn dichtbij.
De afgelopen weken heb ik korte stukjes geschreven over thema’s die mij al lang bezighouden en die ik nu toch eens op een andere manier wilde beschrijven. De A4’tjes stapelen zich op naast mijn computer. Gisteren dacht ik: ‘Dat zijn geen aanlopen, het zijn stukjes op zichzelf, die kan ik goed gebruiken voor mijn blog.’ Vandaag ben ik ermee aan de gang gegaan en hier is het eerste resultaat: een stuk over geloof en geloven, hoe ik mij daarvan heb afgewend en wat het nu voor mij betekent. Ik hoop dat het je aanspreekt.

*

Wanneer iemand mij vraagt: ‘Ben jij gelovig?’, aarzel ik. Geloven is voor mij meer toevertrouwen dan weten en ik leg dit intieme gebeuren liever niet vast in omlijnde begrippen. Natuurlijk geloof ik van alles, maar ik neem hetgeen ik geloof meestal met een korreltje zout, terwijl ik het geloven zelf als heel intiem ervaar. Eigenlijk, denk ik nu, ben ik niet zozeer gelovig als wel gelovend.

Ik heb lang gedacht dat geloven hetzelfde was als ergens in geloven. In een God, in een hiernamaals, in de goedheid (of de slechtheid) van de mens. En dat geloven dus iets was dat je kon benoemen, omschrijven en in een discussie kon verdedigen. Maar hoe ouder ik word, hoe meer zeker ik weet dat ik gelovend ben en hoe minder zeker ik ben van hetgeen ik geloof.
Ik ben gaan beseffen dat geloven helemaal niet hoeft te beginnen met iets geloven. maar dat het een staat van zijn is die grenst aan verwondering. Het is meer een aanvoelen dan een weten. Een vertrouwen dat niet uitgaat van een vooronderstelling maar dat ontdekkend ontvankelijk is.

Tot voor kort had ik moeite met het woord ‘geloof’. Het riep beelden op van religieuze systemen, van exclusiviteit en zekerheden. En zeker ook van gelijk hebben. Dat alles stond me hevig tegen. Ik was een kruisvaarder tegen het geloof, ieder geloof. Ik zeg nu: ik ijverde voor het niet-geloven en dat was eigenlijk net zozeer een geloofszekerheid.
Ik wilde niet geloven wat mij werd verteld. Ik wilde zelf zien. Zelf ervaren. Geen tweedehands waarheid. En dus gaf ik de voorkeur aan woorden als ‘besef’, ‘inzicht’, ‘bewustzijn’. Maar ook die woorden kunnen verharden, vastvriezen tot zekerheden. Het zit niet in het woord, het is de menselijke neiging om beleving te laten stollen tot hanteerbare brokjes die je op je eigen tijd tot je kunt nemen.

Het geloven dat niet gebonden is aan een bepaalde vorm, is niet een overtuiging maar een beweging. Het is meer een luisteren dan een spreken. Een zoeken en luisteren naar een grondtoon en daarop resoneren.
Wanneer ik resoneer op wat ik de grondtoon noem, verandert alles. Ik treed een andere wereld in. Er is stil weten. Stil, omdat het geen bewijskracht heeft en meer een hand biedt dan een richtlijn.

In het zo aanwezig zijn ervaar ik dat ik word gedragen. Dat wil niet zeggen dat ik in mijn richting word gedragen. Het wil met andere woorden niet zeggen dat het goed komt met mij als persoon, dat mijn behoeften bevredigd worden en dat ik geen pijn hoef te lijden. Die garantie is er niet. Daar gaat het zelfs niet om. Waar het om gaat is dat ik, hoe het ook met mij is, word gedragen en dat mij worteling wordt geboden. Ook als het in persoonlijke zin met mij misgaat. Ook als ik ziek ben. Of in de rouw. Of als ik er geen gat in zie. Als ik mij toewend blijkt er dragende grond te zijn in het grondeloze.

Deze grond in het grondeloze zou je ‘God’ kunnen noemen. Het is een van de woorden, een van de namen voor het Onmetelijke. Ik heb tegen de woorden geen enkel bezwaar. Ik ken het woord ‘God’ uit mijn jeugd. Het is niet een woord van mijn hoofd, het is een woord van mijn hart. Voorbij de begrippen dus. Daar heb ik geluk mee, want veel mensen die in hun jeugd zijn gestempeld met geloofszekerheden worstelen met de woorden. Ik heb het geluk gehad dat ik ouders had die mij liever verhalen vertelden dan dogma’s. Deze worsteling is mij in ieder geval bespaard gebleven.
Maar belangrijker dan de woorden vind ik de beleving dat ik gezien, doorzien en gedragen word in het gebeuren van ruimte en tijd. Zo ben ik opgenomen in een eenheid, een veld, een liefde, een licht. Ik kan niet overzien wat het is, ik kan het niet in mijn systeem onderbrengen. En toch is het er, ervaar ik steeds weer. Het is er als ik mij toewend. Als ik stil word. Als ik mijn persoonlijke controle loslaat. Dit loslaten en toewenden noem ik geloven.

Geloof zonder zekerheid is geloven zonder houvast. Het is lopen op water, zonder garantie dat het zal dragen. Het is het wagen van een sprong zonder te weten waar je zult landen. En toch spring je. Niet omdat je zeker weet dat het goed is, maar omdat er een ‘ja’ in je is. Omdat je tussen alle gedachten door weet: dit is het.

Het is als ademen. Je hebt het niet in de hand, maar het is er. En als je het probeert vast te houden, stik je. Je zult los moeten laten. En erop vertrouwen dat de volgende adem komt. Loslaten, toevertrouwen. Niet één keer – steeds weer.

Ik gebruik de woorden om te spreken, om te communiceren, misschien om een lichtje aan te steken. Ik gebruik de woorden niet om een huis van zekerheid te bouwen. Die tijd is voorbij. Daarom ook is mijn geloof geen overtuiging. Het is een openheid. Een bereidheid. Geen bezit, maar een aanraking. Geen zekerheid, maar een buigen voor wat zich aandient.
Buigend mij toewenden.

*

Er zijn weer twee nieuwe podcasts van Roel van Duijn en mij. Podcast 7 heeft als titel: Liefdesverdriet brengt samen. Podcast 8 heet Het verschil. Je kunt ze hier beluisteren.