Toen en nu (4)

Ik las over een soefi-klooster in Iran waar op onregelmatige tijden op een gong werd geslagen. Wanneer dat gebeurde moest iedereen in het klooster stoppen met wat hij aan het doen was. Hij moest zich losmaken uit de voortgaande beweging en stil zijn. Niet handelen, niet spreken, alle bedoelingen vergeten. Zijn in het punt van rust.
Dat is een vorm van vasten, hoe kortdurend ook, en het is meditatie. In zo’n moment van onthouding kan je jezelf aanschouwen als doener en denker, je automatismen, je conditioneringen, hoe je even daarvoor nog werd opgeslokt door hetgeen je deed en dacht. En nog meer wezenlijk: je kunt samenvallen met wie/wat je ten diepste bent en zijn zonder meer.

Dat is de essentie van vasten. Vasten niet als zelfkastijding, maar als een vorm van meditatie waarin je de gewoontepatronen beschouwt en er vrij van kan zijn.
Ik herinner mij hoe ik de eerste keer vastte van voedsel, zo’n 40 jaar geleden. Een vriend had het mij aangeraden. Het leek mij bijna onmogelijk om vijf dagen niet te eten (de termijn die de vriend voorstelde), maar het viel best mee. Ik had hoofdpijn, was misselijk, maar ik had eigenlijk geen honger. Mij als oorlogskind, met de ervaring van de hongerwinter en de verhalen daarover, leek honger het ergste wat er was. ‘Maar,’ zei de vriend, ‘wij met ons luxe bestaan weten pas wat honger is als we twee, drie weken niet hebben gegeten. Dan pas gaat het knagen.’
De hoofdpijn ging al snel over en toen bleek ik opeens heel veel vrije tijd te hebben. Ik wist niet dat ik altijd zoveel tijd aan eten, knabbelen, snoepen besteedde. In de staat van vrede waarin ik kwam te verkeren, begon er een afstand te ontstaan tussen mij de waarnemer en mij de doener. Je kunt ook zeggen dat ik meer de waarnemer werd en minder de doener. Hoe dan ook, de waarnemer nam de doener waar, alsof hij door een raam bij zichzelf naar binnen keek. En wat hij daar zag, om het weer persoonlijk te maken: wat ik die rondscharrelende gedaante daar zag doen, verbaasde mij soms hogelijk. Zo zag ik hem een keer aan de telefoon een moeilijk gesprek voeren en meteen, nadat het gesprek was beëindigd, zich naar de keuken haasten, ontbijtkoek uit de broodtrommel pakken en een dikke plak voor zichzelf afsnijden. Toen hij daar ook nog roomboter op wilde doen, stopte ik hem, en zei: ‘Hé, wat doe je?! We zijn aan het vasten.’
Dat was om te lachen. Het was ook schokkend om zo direct te ervaren dat ik de spanning van een frustratie trachtte op te lossen door mezelf zoete koek toe te dienen. En dat dit bovendien zo onbewust gebeurde. Alsof ik een slaapwandelaar was. Het was duidelijk niet een eenmalig iets.
Ik zag in die paar dagen van vasten hoe ik dit niet alleen met voedsel deed, maar op veel meer manieren. Steeds weer die automatismen als beloning, als goedmakertje, of ook als verdediging, als zelfbestraffing zelfs. Merkwaardig om te zien. Beschamend ook, ik had mijzelf hoger aangeslagen.
Ik was het en ik was het niet. De man die zag was in vrede en de man die hij waarnam en die hij toch ook was zocht naar vrede via mechanismen die kortstondige bevrediging brachten, maar geen vrede. Vrede versus halfbewuste zelfbevrediging. Wat een splitsing!

Ik vast nog regelmatig van voedsel, koffie, alcohol etc. Het doet mij goed, zoals een ander een reis naar een ver onbekend land goed doet. Het past bij mij, die afwisseling van magere tijden en rijke tijden. Het is als de golfslag van de zee, eb en vloed en in dat alles rust.
Als ik van voedsel vast, sla ik als het ware zelf op de gong. Ik voel het moment nader komen en dan, vaak toch nog onverwacht, is het zover: ik begin met vasten. Dat duurt totdat ik weet dat het genoeg is, en wanneer dat moment komt, sla ik weer op de gong. Boingg. Eb. Boingg. Vloed. Alles zee.

Ja, alles zee. Dat ervaar ik niet alleen wanneer ik zo nu en dan zelf op de gong sla. Veel vaker slaat het leven voor mij op de gong. Bij voorbeeld wanneer ik ziek word en niet meer kan doen wat ik gewoon ben. Wanneer de gong van ziekte slaat, stopt het agendabestaan, ik moet alles loslaten en ook hierin het punt van rust vinden. Zolang als het duurt ben ik zonder nut en functie. Zonder het oude nut en de vertrouwde functie.
De gong van ziekte, de gong van verlies en rouwen, de gong van een afspraak die niet doorgaat, de gong van alzheimer, de gong van corona. Het is alles vasten en meditatie.

In mijn dromen ben ik wakker en dartel. Ik ren als een hert met hoog geheven benen, sprint en maak een vliegende tackle over het natte gras, beklim bergen, en word vervolgens wakker in dit oude lichaam. Zo is mijn geest, zo is dit lichaam.
De geest is niet alleen willig, maar is ook lenig en avontuurlijk, en het lichaam is niet zozeer zwak als wel te stijf en te beperkt om deze salsa te kunnen dansen zoals ik hem voel. Dat is frustratie. En het is vasten.
Jazeker, het is vasten. Iedere minuut, iedere ademhaling word ik ouder, wordt mijn lichaam ouder, is er geen vanzelfsprekend voortgaan. Ik hoor de gongslag, het is de gongslag van het leven dat zich geeft en niets vasthoudt.
Eigenlijk is die gongslag er altijd geweest, vanaf de eerste ademhaling, die kreet waarmee ik hier het aardse bestaan begon. Ik weet niet hoelang ik nog heb. Het gaat niet om de lengte, het gaat om het hoe. Door de kieren van de tijd hoor ik de gong. Ik luister, ik hoor.
Frustratie of meditatie. Laat ik mij bepalen door mijn wensen en willen en wat mijn wensen en willen belemmert, bekreun ik mij wanneer ik verlies, vier ik mijn feestjes wanneer ik win? Of ben ik hier, winnend of verliezend, aanwezig, belevend wat er te beleven is. Dat laatste noem ik meditatie.
Meditatie, waarin de vorm zich geeft, hoe de vorm ook is. Eb en vloed, alles zee.

En zo is het nu ook in mijn verlangen naar de vrouw die ik heb en niet meer heb. Ook hier heb ik niet op de gong geslagen. Ook deze tijd van seksuele onthouding ben ik gaan herkennen als een vastenperiode die mij door het leven is aangezegd en waarbij ik niet kan bepalen hoe lang het duurt.

(wordt vervolgd)