In bed

Na weken van hoesten, kreeg ik een paar dagen voor kerstmis opeens hoge koorts en werd het hoesten zo hevig dat het leek alsof ik in mijn eigen longen zou verdrinken. Ik ging naar de huisarts en zij bevestigde wat ik al vermoedde: longontsteking. Ik kreeg antibiotica voorgeschreven en moest uitzieken.
Hanneke, mijn vrouw, was ook niet lekker, bovendien voelde zij zich ongemakkelijk nu ik niet meer het wandelende ankerpunt van haar bestaan was. Dus kwam zij naast mij liggen.
Zo lagen we vier, vijf dagen in bed. Ik lag te koken, zo rustig mogelijk, mijn hoofd op één punt. Gek genoeg heeft zulke hoge koorts ook iets prettigs – alles is strak getrokken in dit ene moment, een wit vlies van zeer groot belang, waar ik mij niet mee moet bemoeien, laat het gevecht het gevecht zijn – ondergaan is het beste wat ik kan doen. Zoals de dichter Leopold het zei:

Hoe ook het lot met kwelling u mag slaan,
Wees stil, gij maakt het erger, laat begaan;
Wie duwt de golven van de zee terug?
Het pogen zelf doet weer een golf ontstaan.

*

Onze jongste dochter Anna belde op. Zij is cultureel antropoloog. Tijdens haar studie waren er voorstanders en tegenstanders van het zogeheten participerend observeren. Moest de onderzoeker per definitie het onderwerp van zijn studie vanaf een afstand, zo onpersoonlijk mogelijk beschouwen, zonder zich te mengen in hetgeen hij of zij waarnam? Of was het een illusie te menen dat je als het ware van achter glas reële, de gehele mens en de gehele cultuur betreffende informatie kon verzamelen? En was het ook niet een illusie te menen dat afzijdig blijven werkelijk zou leiden tot objectiviteit? Al dat soort vragen. Anna’s standpunt was duidelijk. Zij ging naar Senegal voor onderzoek, trad toe tot de Baifal, een soort Soefi-gemeenschap, trouwde met een Senegalese man, kreeg een zoon, ons eerste kleinkind. En vervolgens schreef zij daarover. Dat was nog eens participerend observeren.
Ik vertelde Anna hoe het met ons ging en beschreef de strijd in mijn lichaam. Zij lachte. ‘Jij doet het altijd hè – participerend observeren. Dat houdt nooit meer op.’
‘Ja, het is waar,’ zei ik, ‘ik blijf participeren en ik blijf waarnemen.’ Ik zag het in kleuren: rood in het participeren, in deze koorts zelfs vurig rood, blauw in het waarnemen – rood als het vuur, blauw als de hemel. ‘Ik blijf een waarnemend onderzoeker, van mijzelf, van de mens, van de mensheid.’
Ik onderga en ik zie. Word heen en weer geslingerd door de koorts, door welke koorts dan ook, en in dat alles is een punt van stilte, waar het licht dit universum betreedt.

Waarna soms even ik zie:
het snelle lichtbeginsel,
weefde, wevend, geweven
tot een onvoorspelbaar
kloppend patroon,
waarin geen draad
zichzelf meer haat

en leven buigen is
voor het onophoudelijk licht
in wat hier mijn dit is.

*

Hanneke naast mij in bed zegt peinzend: ‘Je kunt van tevoren niet weten wat dierbare herinneringen zullen zijn.’ Echt zo’n bon mot van Hanneke.
We hebben ons huis verkocht, het huis waar we 20 jaar hebben gewoond. In die tijd zijn onze twaalf kleinkinderen geboren, mijn broer is overleden, we hebben vrienden verloren, we hebben vrienden gevonden, we hebben boeken geschreven, we hebben volop geleefd. En al die herinneringen zijn voor haar verbonden met dat huis.
Ik voel dat niet zo. Ik leef graag hier waar ik nu ben, maar voor mijn vrouw zijn die herinneringen heel belangrijk en het afscheid maakt haar terugkerend verdrietig. Steeds ziet zij weer iets voor zich van vroeger, bijna altijd iets vreugdevols, iets teers, maar hoe vreugdevol en teer ook, het is niet meer. Het is herinnering. Voorbij. Niet meer te achterhalen.

Ze heeft gelijk. Wat je je herinnert zijn in het algemeen de stevige feiten, de gebeurtenissen met een hoge lading, maar daarnaast zijn het toch de kleine gebeurtenissen die onvoorzien juweeltjes blijken te zijn. Het uitzicht vanuit haar kamer, de mensen die daar voorbij liepen en even een hand opstaken – onze slaapkamer, de enorme ruimte en hoe het licht daarbinnen viel – haar tuin en het paadje dat zij er met onze oudste kleinzoon in maakte. Het zijn situaties en gebeurtenissen die je er van tevoren niet uitpikt, maar ze zijn uiteindelijk in die terugblik op een leven meer wezenlijk dan de grote successen.

We zijn kunstenaars, wij mensen. We streven naar van alles en nog wat, gericht op een horizon. En terwijl we even niet opletten, neemt die hand het over en springen de vonken te voorschijn. En blijkt het hier te zijn. Zo dichtbij. Deze blik, dit gebaar, dit kleinood.
Stralend in het moment. En zelfs in de herinnering nog een gift.

Een gelukkig en vervuld 2017!