Vrienden (2)

Van verschillende kanten wordt mij gevraagd: waarom maak je nu zo’n thematische switch? Je hebt bijna een jaar lang geschreven over afscheid en rouw, over het leven en de liefde die alles doorgaat en toch zichzelf gelijk blijft? Is er nu iets fundamenteel veranderd dat je opeens over vriendschap gaat schrijven? Is de rouw voorbij?
Het zijn lieve vragen. Ik begrijp dat ze gesteld worden. Ik zal proberen toe te lichten waarom ik nu zo graag over vriendschap schrijf.

Nee, de rouw is niet voorbij. Juist in deze tijd, nu Hanneke bijna een jaar geleden ten val kwam en overleed, nu we 50 jaar getrouwd zouden zijn, nu ik bij de verhuizing allemaal briefjes van haar tegenkom die ik in tranen lees, tranen van ontroering dat ik deze diepe liefde met haar heb mogen ervaren. De rouw is niet voorbij, maar het is geen verscheurende rouw, zelfs geen schrijnende rouw, het is het besef dat het goed is, deze veelheid van gevoelens, en dat deze regenboog het voortgezette geschenk is van Hanneke.

En het is het besef dat voorbij de hartstocht en het minnen zij mijn vriendin en vriend was, en dat zij dat nog steeds is. Zij is niet weg, ik mis haar niet. Mijn geliefde is vertrokken, jaren geleden al, en met haar, mijn vriend en vriendin, ben ik in volstrekte harmonie medeleerling van het leven. Daar is geen dood. Alleen maar tegenwoordige tijd.

Ik kom briefjes van haar tegen, waarbij het duidelijk is dat zij bijna niet meer kon schrijven en dat de woorden wegvielen, briefjes waarin ze ook mijn naam niet meer kon schrijven, zulke lieve, tere briefjes, zo wijs ook – zoals zij het leven liefhad, als boeddhiste niet schroomde om in alles God te herkennen, onconventioneel, zoals zij mij van binnen kende en trefzeker was in haar hartepijlen. Tot vlak voor het einde, toen ik er niet meer apart voor haar was en zij in onmetelijk bewustzijn was opgenomen.

Ik kom een brief tegen die zij nog voor de alzheimer aan mij schreef. Als een huwelijksgelofte, maar het was geen gelofte, het was een beschrijving van hoe zij als vrouw en geliefde was met mij. Het is een brief die ik vandaag als voor het eerst lees en die ik jullie niet wil onthouden:

Toen we trouwden dacht ik dat de liefde geopenbaard zou worden. Dat die er diep van binnen al was, maar dat ik die verstopte doordat ik te veel op mezelf was gericht. En dat de liefde na verloop van tijd tevoorschijn zou komen. Als een beloning na een heleboel werk.

Maar nu zie ik het huwelijk met jou als de meest concrete verbintenis met God. Wat je zei toen we elkaar voor het eerst ontmoetten, was precies dat waar ik het meest van houd, maar wat ik toen nog niet wist. Ik ontdekte het via jou. Dit is wat ik hoorde in je woorden: dat het geen zin heeft om te wachten totdat het onbenoembare vorm in je heeft aangenomen, zodat je vanzelf gaat zeggen wat je eigenlijk bedoelt. Je kunt daarop niet wachten, want zo gebeurt het niet. In plaats daarvan moet je je gedragen alsof het onbenoembare voor jou de meest concrete werkelijkheid is. Zo waag je je tussen de mensen. Je moet je gedragen in overeenstemming met wat je weet dat waar is. Want ook al is de inhoud van het weten onbenoembaar, de zekerheid is vast. Je kunt je er dus naar gedragen als je dat wilt. Eerst doen dan horen.
Als je je gedraagt in overeenstemming met wat je weet, breng je God in jezelf tot leven.

Mijn huwelijk met jou betekent dat ik heb gezegd dat ik mij zo wil gedragen.
God is de basis en het omringende. Bij jou kan ik voelen of ik van God uitga of niet. Als ik het niet doe, bereik ik je niet. Als ik het wel doe, krijgen we contact. Dat wil zeggen dat er een rechtstreekse opening is, waardoor het onbenoembare hier kan komen en er niets meer te wensen overblijft.
En dan is het heel lekker, leuk, licht, en lief.

Wat ik een wonder vind en het fijnste in mijn leven, is dat dit wederzijds is. Jij leeft zo ook met mij. Zo leven we met elkaar.
In mijn omgaan met jou wordt God werkelijkheid. Daardoor kan ik er tegen andere mensen concreet over praten. Dat is altijd een uitstraling van wat ik ervaar met jou. En het wordt steeds meer concreet. Dat is de weg met jou. Een weg van steeds concreter worden.
Het is dus niet zo dat de liefde zich openbaart. Het is zo dat ik met jou God nergens meer buiten leer houden.

Prachtig! Waarachtig en onomwonden. Diep besef en daarbij die wijsvinger omhoog. Als je je gedraagt in overeenstemming met wat je weet, breng je God in jezelf tot leven. Zo was Hanneke.
De vorm die we vonden voor onze liefde was het huwelijk, maar dieper dan dat waren we reizigers die elkaar herkenden als verwanten en graag met elkaar onderweg waren.
Zij was mijn vriendin, zij werd mijn geliefde en mijn vrouw, zij werd vervolgens weer mijn vriendin, en al die tijd in al die rollen was zij in essentie mijn medelaborant waarmee ik het Grote Werk, het levenswerk, verrichtte.

Begrijp je wat ik probeer te zeggen? Nog meer dan mijn geliefde, meer dan mijn huwelijkspartner, was zij mijn vriend en vriendin.
Met haar heb ik ontdekt wat vriendschap is en kan zijn: volkomen verschillend zijn en toch gelijk, elkaar herkennend als manifestatie van Eenheid, elkaar daaraan herinnerend, in voortdurende dialoog, zodat hart en hoofd ingezet kunnen worden ten behoeve van het grotere geheel.
Dat is wat mij betreft vriendschap en daar wil ik graag over schrijven.

(wordt vervolgd)